Bubonik veba nedir? Nasıl bulaşır? Nasıl etkiler? Tedavisi nedir? Salgına dönüşür mü?
Moğolistan'da iki kişide tespit edilmesinden ardından şimdi de Çin'de bir kişide "bubonik" Türkçesiyle "hıyarcıklı" veba tespit edildi. Bu hastalığın geçmişi ve bulaşma riskleri hakkında araştırmalar başladı.
Tarihin en ölümcül salgınlarından biri "Kara Veba" salgınına neden olan "bubonik veba" Pekin'in kuzeybatısında yer alan Bayannur kentinde bir çiftçide görüldü.Bubonik veba ilk olarak,Temmuz ayı başında Moğolistan'da görülmüştü.Çin'de tespit edilen vakanın ise Moğolistan'ı ziyaret edip Bayannur kentine dönen bir çiftçi olduğu tespit edildi.
BUBONİK VEBA NEDİR?
Veba, Yersinia pestis isimli bakteri tarafından meydana getirilen, öncelikle vahşi kemirgenleri etkileyen, insanlara ve diğer hayvanlara pirelerle yayılan, bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır.
Bubonik veba, vebanın en sık görülen formudur. Orta çağ Avrupa’sında ‘Kara Ölüm’ olarak bilinirdi. Pirenin ısırdığı ve bakterilerin vücuda girdiği yere en yakın lenf bezlerinde ağrılı şişme ve iltihaplanma görülür.
İleri dönemlerde iltihaplı lenf nodları açılarak akıntlı hal alır. Tedaviye hemen başlanmazsa bakteri vücudun her yerine yayılarak akciğer ve septisemik forma dönüşebilir.
"Hıyarcıklı veba" olarak da bilinir.Bu adı, bulaştığı insanın lenflerinde, kasıklarında ve koltuk altlarında oluşan hıyarcık şeklindeki acılı şişliklerden alıyor.
2010 ile 2015 yılları arasında dünya çapında 3 bin 248 vaka bildirildi ve bunların 584'ü hayatını kaybetti.
NASIL BULAŞIR?
Veba bakterisi insanlara, pire ısırmasıyla (bubonik= hıyarcıklı form), kontamine sıvı veya dokularla doğrudan temasla ( bubonik/hıyarcıklı ve septisemik form), veba zatürresi olan kişinin öksürme esnasında havaya attığı damlacıkların sağlam kişiler tarafından solunum yoluyla alınmasıyla (pnömonik form) bulaşır.
Damlacıklarla bulaşma insanlar arasında bakterinin en hızlı yayıldığı yoldur. Nadiren enfekte materyalin sindirim yoluyla alınması ile de bulaşır. Son yıllarda bildirilen kedilerden sahiplerine ve veterinerlere veba bulaşması yine damlacıklarla meydana gelmektedir.
Enfekte olmuş bitlerin insanı ısırması sonucu geçebiliyor.Hastalıklı fare, sıçan gibi kemirgenlerle temas edilmesi ile bulaşabiliyor.Hastalık taşıyan hayvan veya kişiden havaya saçılacak damlacıkların nefes yoluna karışması ile de vücuda girebiliyor.Kedi köpek gibi evcil hayvanlar da bit ısırıkları veya hastalıklı kemirgeni yiyerek hastalık kapabiliyor.
Moğolistan Özerk Bölgesi'ndeki vaka sonrası, Çin hükümeti veba taşıma ihtimali olan hayvanların etlerinin yenilmesini yasakladı.Veba sonucu hayatını kaybeden kişinin cenazesi ile yakın temas eden kişilere de hastalık bulaşabiliyor.
NASIL ETKİLER?
Enfekte olan kişi genel olarak iki ile altı gün içerisinde hastalık belirtileri göstermeye başlıyor.Yumurta büyüklüğü kadar şişebilen lenf bezlerinin yanında, hastalar, yüksek ateş, titreme, baş ağrısı, has ağrısı ve yorgunluk gibi belirtiler gösteriyor.
Veba aynı zamanda ciğerleri de etkiliyor, öksürük, göğüs ağrısı ve nefes alma güçlüğüne sebep oluyor.Bakteri kana da karışarak sepsis adı verilen duruma neden olabiliyor. Bu noktada hastalık, doku zedelenmesi, organ yetmezliği ve ölüme varabiliyor.
TEDAVİSİ NEDİR?
Ciddi komplikasyonların ve ölümün engellenebilmesi için erken tanı ve tedavi çok önemlidir. Tedavide antibiyotikler kullanılır. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa başarı o kadar artar. Belirtilerin ortaya çıkmasından en fazla 20 saat sonra tedaviye geçilmelidir. “Streptomisin” ve “Tetrasiklin” başvurulacak antibiyotiklerdendir.
Hastalıktan korunmanın en etkili yolu hastalığın bulaşmasına neden olan pirelerin yaşadığı yerlerden ve hayvanlardan uzak durmaktır. Çevre daima temiz olmalı, güneş gören yerler tercih edilmelidir (bakteri güneş ışınlarının etkisinde kaldığında hızla ölür) ve en önemlisi veba hastalığı taşıyan kişi ve hayvanlar ile temastan kesinlikle kaçınılmalıdır. Kırsal alanlarda kalacaklar ve açık hava etkinliklerine katılacaklar mutlaka DEET içeren böcek öldürücüler ve permetrinli giysi ve eşyalar kullanmalıdır. Aşı çalışmaları devam etmektedir.
SALGINA DÖNÜŞÜR MÜ?
Veba hastalığına dünyanın farklı bölgelerinde halen rastlanıyor. Yakın zaman önce Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Madagaskar'da salgınlar yaşandı.Eski çağlarda özellikle de Orta Çağ'da veba salgınlarına sıklıkla rastlanıyordu ancak hızlı müdahaleler sayesinde artık salgınlar bölgesel kalıyor.
Southampton Üniversitesi'nde mikrobiyolog olarak görev yapan Doktor Matthew Dryden, Moğolistan'daki vakanın hızla tecrit edilmiş olmasının önemine vurgu yapıyor:"Hıyarcıklı veba, Covid 19'un aksine antibiyotiklerle tedavi edilebiliyor. Durum her ne kadar endişe verici olsa da tek bir vakadan bahsediliyor ki bu vaka da hızla tedavi edilebilir."
