Evlilikte şart koşulan denklik ölçütleri nelerdir? Denkliğin olmadığı bir evliliğin hukuki sonucu nedir?
İslâm hukuku literatüründe kefâet terimiyle ifade edilen denklik ile, erkeğin dinî, iktisadî ve sosyal bakımdan evleneceği kadından daha düşük seviyede olmaması kastedilir.
Bir erkeğin evleneceği kadına denk durumda bulunması, özellikle kadının ailesinin toplum içinde kınanmasını önlemek için öngörülmüştür. Bunun için de erkeğin belli hususlarda kadına denk olması, evleneceği kadından bu yönlerden daha aşağı bir durumda olmaması gerekir (Kâsânî, Bedâi, II, 320). Erkeğin kadından daha iyi bir seviyede bulunması ise kadının lehine bir durum olup denkliğe aykırı sayılmaz.
Kefâetin hukukî bir şart olarak gerekip gerekmediği veya hangi hususlarda aranacağı konusunda fakihlerin farklı görüşleri vardır.
İslam hukukçularının çoğunluğuna göre, evlilikte denklik bir geçerlilik (sıhhat) şartı değil, bağlayıcılık (lüzum) şartıdır (İbn Rüşd, Bisdâyetü’l-Müctehid, II, 13; Kâsânî, Bedâi, II, 317).
Hanefî mezhebine göre kefâet altı yerde aranır. Bunlar dindarlık, İslam, hürriyet, nesep, mal ve meslektir. Şâfiî mezhebi ise din, hürriyet, nesep ve meslek konularında denklik arar (Şâfiî, el-Ümm, V, 30-31; Kâsânî, Bedâi, II, 319 vd. ; İbn Kudâme, el- Muğnî, VII, 27-30).
Evlilikte denklik şartını arayan fakihlere ve özellikle Hanefîler’e göre kadının kendisi ve velileri denkliğin bulunmadığını bildikleri halde veya denklik konusunu önemsemeden ve araştırmadan nikaha razı olmuşlarsa, ya da nikahtan sonra denklik bulunmadığını farkettikleri halde nikahı kabul ettiklerini gösteren bir tutum ve davranış ortaya koymuşlarsa evlilik sahih ve bağlayıcı olarak gerçekleşir.
Kadın kendine denk bir erkekle evlilik yaptığında ise velilerin itiraz hakkı bulunmaz; nikah geçerli ve bağlayıcı olarak gerçekleşir. Hanefî mezhebine göre bir kadın, velisinin izni olmadan, dengi olmayan bir erkekle evlenirse, velinin bu evliliği iptal için dava açma hakkı vardır.
Erkek kendi kimliği, nitelikleri ve sosyal statüsü konusunda kadını yanıltmış, sonradan denklik bulunmadığı anlaşılmışsa hem kadın hem kadının velileri mahkeme kararıyla nikahı feshettirme hakkına sahiptirler (İbn Rüşd, Bisdâyetü’l-Müctehid, II, 13; Merğînânî, el-Hidâye, I, 201).
Kaynak: Diyanet İşleri Başkanlığı
