Sosyal medyada ve yayın organlarında sık sık adını duyduğumuz AİHM yani Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi hakkında ne kadar bilgimiz var? Peki bu mahkeme ne işimize yarar? Neden bu kadar önemli? Örneğin temel haklarımızın çiğnendiği bir durumda birey, topluluk ve tüzel kişi olarak belirli usul ve kurallar dahilinde AİHM'ye başvurabiliriz. İşte detaylar...
AİHM NEDİR, NE ANLAMA GELİYOR?
1959 yılında kurulan ve açılımı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi olan AİHM, uluslararası bir teşkilat olan Avrupa Konseyi'ne bağlı olarak çalışan uluslararası bir mahkemedir. Temel hakların çiğnenmesi durumunda bireylerin ve ya toplulukların başvurabileceği bir yargı merciidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin yargı yetkisini tanıyan 47 Avrupa Konseyi üyesi bulunmaktadır.
AİHM NEREDE?
Mahkeme, Fransa'nın Strazburg şehrinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği'nin günümüzde Avrupa Konseyi'ne ait bayrağı kullanıyor olması kafanızı karıştırmasın.
AİHM Avrupa Birliği'nin değil, neredeyse tüm Avrupa devletlerinin üyesi olduğu ayrı bir uluslararası teşkilat olan Avrupa Konseyi'nin bir organıdır. Ancak, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin içtihadı, Avrupa Birliği için de olmazsa olmaz asgarî standartları oluşturmaktadır
AİHM'YE NASIL BAŞVURULUR?
AİHM'e her gün yüzlerce mektup ve telefon gelir. Sorulan sorular ve yapılan başvurular içeriğine göre ayrılarak daha sonra yargıçların takımlarına aktarılmak üzere özel dosyalara dönüştürülecekleri bir departmana gider. Başvuruların büyük çoğunluğu bu aşamada elenir. Elenmenin en büyük nedeni başvuru krtierlerinin yerine gelmemiş olmasıdır.
Başvurularda en çok yapılan hata iç hukuk yıllarının tüketilmemiş olmasıdır. Başvuru için diğer şartlar şöyledir:
- İç hukuk yolları tüketildikten sonra belirtilen süresi içerisinde başvurmak
- 'Mağdur' statüsü taşımak
- Davaya konu devletin AİHS'i imzalamış olması
- AİHS'te belirtilen haklar konusunda başvuru yapılmış olması
- Önemli miktarda zarara uğramış olunması
Bu şartlar oluştuğunda başvuru için AİHM sitesinde yer alan başvuru formunu indirmek, doldurmak ve göndermek yeterlidir. Herhangi bir alanı eksik kalmış veya anlaşılamaz şekilde doldurulmuş form hemen elenir.
AİHM'e başvurmak için bir avukat tarafından temsil ediliyor olmak şart değildir ancak süreç içerisinde faydalıdır. Başvuru formunda ayrıca üç sayfayı geçemeyecek şekilde yaşanan olayın ve mağduriyetin bir özeti yazılır. Burada kullanılan dilin profesyonelce olmasına ve olayların tarih sırasına göre düzgün bir kronoliji ile açıklanmasına dikkat edilmeli.
Tek bir başvuruda AİHS'e taraf olan birden fazla sayıda devletten de şikayetçi olabilirsiniz. Bu noktada ihlal edildiğini düşündüğünüz AİHS maddelerini belirtmek ve bu maddelerin nasıl ihlal edildiğini kısaca anlatmak önemlidir. Bir başka önemli nokta da ihlal edildiğini ileri sürdüğünüz her madde için hali hazırda yapmış olduğunuz girişimleri doğru şekilde aktarmanızdır. Bunun için konuya bahis kararların ve tebligatların tarihleri belirtilmelidir.
Son olarak kendi şikayetinizi destekleyecek emsal kararların örneklerini tarihlerine göre numaralandırarak başvurunuza eklemelisiniz. Tamamlamış olduğunuz bu başvuru formuna belgelerin asıllarını koymayın çünkü bunlar bir daha başvuru sahibine geri verilmez.
Tarih atıp imzaladığınız dosyayı şu adrese posta ile yollamanız yeterli:
The Registrar, European Court of Human Rights
Council of Europe
67075 Strasbourg cedex
France
AİHM SÜRECİ NASIL İŞLER?
Süreçler sonunda kabul gören başvurular için farklı sayıda yargıçtan oluşan mahkemeler kurulur.
Bir meseleye ya 1 yargıçlı mahkeme ya 3 yargıçlı komite ya 7 yargıçlı loca ya da 17 yargıçlı büyük loca bakar. Mahkemenin kaç yargıçla konuyu ele alacağı konunun ağırlığına, önemine ve sonucunun etki alanı genişliğine göre değişir.
Nadir de olsa bazı vakalarda mahkeme yargılamayı halka açık olarak yapmayı seçer. Bu durumlarda tüm yargılama süreci kaydedilir ve canlı yayınlanır.
TÜRKİYE AİHM'YE NE ZAMAN ÜYE OLDU?
Türkiye'nin de aralarında bulunduğu 47 devlet AİHM üyesidir. Türkiye 18 Mayıs 1954’te sözleşmeyi onaylamış, 28 Ocak 1987’de de bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 28 Ocak 1990’da kabul etmiştir. AİHS, Avrupa Konseyi üyesi 47 devlet tarafından onaylanmıştır.