Emeklilik çalışanların en büyük hayalidir. Emeklilik günlerine ilişkin planlar çalışanların önemli gündem maddesidir. Fakat bazen iş ortamındaki zorluklar, amirlerin olumsuz tutumları, iş arkadaşları ile ilişkiler gibi sebeplerle çalışmak işkence haline gelebilir.
Bu gibi durumlarda çalışmadan emekli olmanın yolları aranır. İsteğe bağlı sigortalılık çalışmadan emekli olma imkânı sunar ve bu durumdaki kişiler için önemli bir fırsattır.
Bağ-Kur’lu sayılıyorlar
İsteğe bağlı sigortalılar 1 Ekim 2008 sonrası 4/b’li olarak değerlendirilmeye başlandılar. Bundan önce SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın kendi kanunları uyarınca isteğe bağlı sigortalılık hükümleri bulunuyordu.
Fakat 1 Ekim 2008 sonrasında sosyal güvenlik kurumları tek çatı altında birleştirilince, tek bir isteğe bağlı sigortalılık mekanizması söz konusu oldu. 1 Ekim 2008 sonrasında isteğe bağlı sigortalı olan kişiler 4/b, yani eski adıyla Bağ-Kur statüsünde değerlendiriliyorlar.
İsteğe bağlı sigortalılar 4/a’lılara göre daha uzun süre prim ödeyerek emekli oluyorlar ve emekli olduklarında 4/a’lılara göre daha düşük emekli aylığı alıyorlar. Bu durum nedeniyle isteğe bağlı sigortalı sayısı 2008 yılından itibaren önemli ölçüde azalmaya başladı.
Eski statü devam etmedi
1 Ekim 2008 öncesinde SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığı’nın isteğe bağlı sigortalısı olan kişiler de, 5510 sayılı Kanuna göre 4/b’li olarak değerlendirilmeye başladılar. Yani, eski statüleri devam etmedi. Bu konuda açılan davada Anayasa Mahkemesi de bu yönde karar verdiği için bu kişilerin 4/b’li olarak değerlendirilmeleri kesinleşmiş oldu.
Kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir?
Çalışmayan ve emekli veya malullük aylığı almayan kişiler isteğe bağlı sigortalı olabilirler. İsteğe bağlı sigortalılar kendi primlerini kendileri öderler ve bu şekilde emekli olabilirler. Dolayısıyla, isteğe bağlı sigortalının emekli olması için işe gitmesi gerekmez. İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için gerekli bir diğer şart ise isteğe bağlı sigortalı olacak kişinin 18 yaşın altında olmamasıdır.
Part-Time çalışanlar isteğe bağlı sigortalı olabilir
İsteğe bağlı sigortalı olmak için sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak şarttır. Ancak 4/a’lı olarak ay içerisinde 30 günden az çalışanlar, yani part-time istihdam edilenler isteğe bağlı sigortalı olabilirler.
Örneğin, ay içerisinde 10 gün bir restoranda garsonluk yapan kişi isteğe bağlı sigortalı olabilir. Bu durumdaki kişilerin isteğe bağlı sigortalı olarak ödedikleri primler 4/a’lı olarak değerlendirilir. Bunun yanında, Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamamış ülkelere çalışmak üzere giden Türk işçileri de isteğe bağlı sigortalı olabilirler. Bu kişilerin ödedikleri primler de 4/a’lı, yani eski adıyla SSK’lı olarak değerlendirilir.
İsteğe bağlı sigortalı ne kadar prim öder?
İsteğe bağlı sigortalılar çalışmadan sigortalı oldukları için yalnızca uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasından yararlanır. Yani bu kişiler malullük, yaşlılık ve ölüm risklerine karşı korunmaktadırlar. Hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolları isteğe bağlı sigortalılara uygulanmamaktadır. Dolayısıyla, bu kişilerin ödeyecekleri primler de bu doğrultuda belirlenmektedir.
İsteğe bağlı sigortalılar prime esas kazanç alt ve üst limiti arasında kendi seçecekleri gelir üzerinden prim ödeyebilirler. Buna göre, 2019 yılı itibarıyla isteğe bağlı sigortalının ödeyebileceği en düşük prim miktarı 818 TL iken ödenebilecek en yüksek prim 6.140 TL’dir. Yüksek prim ödeyen kişiler hem emekli olduklarında, hem de malul sayıldıklarında daha yüksek aylık alabilirler.
Hastaneye gidebiliyorlar
İsteğe bağlı sigortalı olan ve kendi primlerini ödeyen kişiler sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler. Bunun yanında, isteğe bağlı sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişiler de, bu statüleri devam ettiği müddetçe isteğe bağlı sigortalı üzerinden sağlık hizmeti alabilirler. Bu nedenle, isteğe bağlı sigortalının gelir testine girmesi de gerekmez.
Ölüm aylığı alanlar da bu sigortayı yapabilir
18 yaşın altındaki bir kişi, sigortalı olması gerektirecek şekilde çalışan bir kişi, SGK’dan yaşlılık veya malullük aylığı alan bir kişi isteğe bağlı sigortalı olamaz. Ancak SGK’dan babasının ölümü nedeniyle ölüm aylığı almakta olan kişi isteğe bağlı sigortalı olabilir.
Çünkü ölüm aylığı kişiye kendi sigortalılığı nedeniyle bağlanmamıştır. Bu sebeple, dul-yetim aylığı alan kişiler de isteğe bağlı sigortalı olabilir.
İşinden ayrılıp isteğe bağlı olanlar son 1.261 güne dikkat
Çalıştığı işinden, işyerinden, amirinden veya iş arkadaşlarından sıkılıp istifa eden bir kişi isteğe bağlı sigortalı olursa, emekliliğine kaç gün kaldığını kontrol etmeli.
Emekliliğin hangi sigortalılık statüsünde olduğu son 1.261 güne göre belli olduğu için, uzun yıllar eski adıyla SSK’lı olarak çalışan bir kişi emekliliğine 4 yıl kala isteğe bağlı sigortalı olursa daha düşük emekli aylığı alabilir. Bu nedenle, son 1.261 gün kuralına dikkat ederek bu kararın alınması gerekiyor.
Milliyet/Cem Kılıç