Halka Arz, bir şirketin çeşitli nedenlerden dolayı hisse senetlerini satışa çıkardığını ilan etmesi ve tüm yatırımcılara hisse senedi satın alma yoluyla hissedar olma şansının sunulmasıdır. Başarılı, istikrarlı ve büyüme gösteren değerli şirketler faaliyetlerini genişletmek ve kendine fon sağlamak amacıyla halka arz edilirler. Böylelikle şirket kendi bünyesindeki hisse senetleri yardımıyla banka kredisi veya dış finansal kaynaklara gerek duymaksızın fon sağlamış olur. Aynı şekilde yatırımcılar hisset senetleri sayesinde çok ufak meblağlar ödeyerek bir şirketin borsada işlem gören değerine yatırım yapabilirler.
Bir şirketin halka arz edilmesinin birçok nedeni vardır. Büyük ve başarısını ispatlamış şirketler için ise halka arzın çoğu kez kaçınılmaz olduğunu söyleyebiliriz. Zira, şirketler belli bir büyüme oranını geride bıraktıklarında daha başarılı işlere imza atmak adına finansal kaynaklara ihtiyaç duyarlar. Finansal kaynak açığını banka kredileri veya kapalı yatırımcılardan sağlamak yerine halka arz edilmek daha makul bir seçenek olarak kabul edilir. Halka arzın gerçekleşmesiyle şirket kasasına hisse senetleri değerince nakit girişi sağlanacaktır. Bir şirketin faiz karşılığında bankalardan alabileceği krediyle kıyasladığımızda, şirketlerinin neden halka açılma kararı aldıklarının mantıklı olduğunu kavrayacaksınızdır.
Şirketlerin borsada belli bir hacim üzerinden değer görmesinin tek avantajı elbette kasaya girecek nakitten ibaret değildir. Hisse senetleri sayesinde birçok kişi şirkete güvendiği gösterebilir ve şirketin popülaritesi/görünürlüğü artış gösterir. Hisse senetleri aracılığıyla yatırım yapan kişiler paralarını bu şirketin hisselerine yatırarak yatırımlarını yapmış ve şirkete olan güvenlerini nişanelemiş olurlar. Birçok şirketin halka arz olduktan sonra daha başarılı işlere imza atmaya çalışmak istemesinin nedeni de budur. Borsada işlem görmekte olan bir şirket faaliyetlerine göre hisse senetlerinin değerini arttırabilir ve düşürebilir.
Hisse senetleri kısa vadede pek kârlı bir yatırım olarak kabul görmemesine rağmen uzun vadede ve ekstrem şartlar haricinde yatırımcılarını mutlu edeceği tahmini yürütülebilir. Bugünün dev şirketlerinin hisse senetlerine vaktiyle yüklü yatırım yapan kişiler uzun vadede ana paralarını katbekat katlamayı başarmışlardır.
Birinci ve ikinci halka arz nedir? Farkları nelerdir?
Bir şirketin hisse senetlerini ilk defa satılığa çıkarması şirketin birinci halka arzı olarak kabul görür. Şirket hisse senetleri ve kıymetli evraklarıyla borsaya açılma kararı almış ve çok sayıdaki yatırımcıyı kendilerine yatırım yapmaya davet etmiştir. Halka arzlar şirketlerin erken dönem yatırımcıları için kârlı bir dönem olabilirler ancak her zaman bunun kesinliğinden söz edemeyiz. Borsayı riskli bir yatırım oyununa dönüştüren budur. Bazı şirketler düşük değerleri ve faaliyet alanlarının kısıtlılığı veya yatırımcıların gözünde gelecek vaat etmiyor görünme halinde halka arzlarından istedikleri geri dönüşü elde edemezler.
Bu durumda şirketler ikinci halka arz ile tekrardan çok sayıdaki yatırımcıya şirketlerinin hisse senetlerine yatırım yapabileceklerini ilan ederler. İlk halka arz ve ikinci halka arz arasındaki en önemli fark budur. İkinci halka arza açılan şirketleri başarısız olarak nitelemek şüphesiz ki bir hata olacaktır. Bazı durumlarda ikinci halka arzlar şirketin ve hisse senedi yatırımcılarının faydasına olabilir.
Halka arz neden yapılır?
Halka arz yapılmasının birçok nedeni olmasına rağmen öncelikli nedeni bu açılmanın şirkete sunacağı nakit kaynağıdır. Özel sahiplik altındaki şirketlerin yatırımcı bulmaları her zaman mümkün değildir. Bankalar ve kredi opsiyonlarıysa şirketleri faiz ödeme yükümlülüğü altına sokacaktır. Oysa halka arz yapılarak şirket kasasına nakit sağlanabilir. Şirket elde ettiği nakit fonu kullanarak büyüme yönünde adımlar atabilir, daha çok çalışan istihdam edebilir, yeni ürünler piyasaya sunabilir, hizmet kapsamını genişletebilir.
Özel bir şirketin penceresinden baktığımızda, şirketin belli bir noktaya ulaşmasıyla birlikte halka arz daima gündem maddelerindendir. Nitekim halka arz şirketler için yeni yatarımcılar ve fon genişlemesi, dolayısıyla büyüme anlamına gelir. 1990’lı yılların sonundan itibaren yatırımcıların birikimlerini hisse senetlerine yatırmaya başlamasıyla, halka arz iş dünyasının bel kemiği haline gelmiştir.
Elinde yeteri kadar birikimi olan kişiler milyon dolar değerine ulaşacağı şirketlere yatırım yaparak kârlı çıkma yarışında yer almak istediler. İngilizcede “Tech boom” olarak adlandırılan teknoloji bombasıyla birlikte 90’lı yılların sonundan itibaren şirketler için halka arz tam bir parıldayan altına dönüşmüştür. Kimi teknoloji şirketleri halka arz edilmelerinin ardından şirket gelirleri yüzde bin artış göstermeyi başardı. Böylelikle şirket büyümenin yanı sıra marka değeri ve şirket değerini de yüksekletmiş oldu.
Bütün bunların haricinde büyük şirketlere yatırım yapmak büyük paralara ihtiyaç duyar. Milyon dolar hacmine sahip şirkete elinizde birkaç bin dolarla yatırım yapmak için kapılarını çalmak mantıklı değildir. Büyük miktarlarda yatırım yaptığınızdaysa nakit ihtiyacınız oluştuğunda şirketteki payınızı kısa sürede nakite çevirmeniz olanaksızdır. Hisse senetlerinin yardımıyla hem küçük miktarlarla yatırım yapabilir hem de şirketin kıymetli evraklarının borsada işlem görüyor olması nedeniyle kolayca elden çıkarıp, nakde dönüştürebilirsiniz.
Halka Arz Nasıl Yapılır?
Bir şirketin halka arzı, şirkete yeni fon kaynağı sunarak potansiyelinin artmasına yardımcı olur. Kasaya giren fon ile teknoloji, araştırma, yeni ürünlerin geliştirilmesi, büyüme, yeni marketlere açılma ve satın almalar yapılabilir. Peki, bir şirket için halka arz nasıl yapılır?
Öncelikle tüm şirketlerin halka arz olunamayacağı gibi bir gerçek var. Şirketin halka arz olunabilmesi için Sermaye Piyasa Kurulu’nun düzenleme ve denetlemelerine tabii bulunması ve sözleşme imzalaması gerekir. Sermaye Piyasa Kurulu tarafınca kabul edilmeyen şirketlerin İstanbul Borsası üzerinden işlem görmeleri mümkün değildir. Şirketler Sermaye Piyasa Kurulu’nun şartlarına uyum sağlamıyor olması durumunda bazı değişiklikler ile şirketi halka arza uygun prosedürlere adapte edebilirler.
Tüm bu süreçler ilgili mevzuatlara hakim olunmasını gerektirdiğinden bir şirket patronunun tek başına başvuruları yapması ve süreci takip etmesi mümkün değildir. Halka arz kapsamlı ve masraflı bir süreç olduğundan aracılar ve uzman finansal kuruluşlardan destek alınması gerekir. Genellikle bir şirketin halka arzı şu aşamalardan sonra gerçekleşmektedir:
Yönetim kurulu onayı: Şirketin halka arzının ilk ve temel adımı yönetim kurulu üyelerinin halka arza ilişkin bildiride bulunulması ve onayının alınmasıdır. Bu bir sunum olarak yapılabileceği gibi şirketin elde edeceği avantajlara ilişkin bir sunumla birlikte de yapılabilir.
Finansal ve hukuki destek: Halka arz kapsamlı ve derinlemesine bir süreç olduğu için süreç boyunca ilgili düzenlemelere yardımcı olacak finans ve hukuk şirketleriyle çalışılmalıdır.
Şirketin mali geçmişinin incelenmesi: Muhasebe şirketlerinin yardımıyla şirketin mali kayıtlarının incelenmesi ve mali durumdan haberdar olunması gerekir. Bu işlemi genellikle muhasebe şirketleri, halka arz olunmak istenen şirket için gerçekleştirir ve çoğu zaman 5 yıllık mali durum incelemesini raporlarlar.
Yetkili aracılarla mutabakat: Şirketin halka arz öncesinde yetkili kurumla irtibata geçerek mutabakat anlaşması imzalanır.
Diğer işlemler: Bunların dışında değişen şartlara ilişkin olarak kapsamlı düzenlemeler yapılarak, şirketin hisse seneti için değerler belirlenir. Şirketin İstanbul Borsa’sına kaydının yapılması ardından hisse senetleri satışa çıkarılır.
Halka arz için yapılması gerekenlerin değişkenlerden ibaret olduğunu unutmamak gerekiyor. Borsa İstanbul’a açılmak yoluyla halka arz olmak isteyen şirketler, Borsa İstanbul tarafından yayınlanan Halka Arz ve Borsa İstanbul’da İşlem Görme kılavuzunu inceleyerek daha detaylı ve güncel bilgileri öğrenebilirler.
Halka Arz Yöntemleri
Borsa’da Satış Yöntemi: Sermaye piyasası araçlarının ilgili Borsa düzenlemeleri çerçevesinde Borsa'da satışa sunulmasını,[4]
Talep Toplama Yöntemi: Yatırımcıların satışa sunulan sermaye piyasası araçlarına ilişkin taleplerinin toplanarak bu taleplerin önceden belirlenmiş usul ve esaslar çerçevesinde değerlendirilmesi yoluyla satışını,[4]
Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi: Payları borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıklardan, nitelikleri belirlenmiş ortaklıklar dışında kalanların paylarının kendileri ya da aracı kuruluşlar vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplanmaksızın halka arz yoluyla satışını ifade eder.[4]