Bu vahşetin üzerinden 28 yıl geçmesine rağmen acısı hala ilk günkü gibi devam ediyor. Bugünün anısını yaşatmak isteyen kişiler; Hocalı Katliamını anma mesajları, sözleri ve şiirlerini araştırmaktadırlar. Katliam hakkında bilgi sahibi olmayanlar da Hocalı Katliamı nedir? Ne zaman oldu? Neler yaşandı? Hocalı nerede? sorularına yanıt aramaktadırlar. Haberimizin içeriğinde tüm bu soruların cevapları yer almaktadır.
HOCALI KATLİAMI NEDİR?
Hocalı Katliamı (Azerice: Xocalı soyqırımı),Karabağ Savaşı sırasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan'a bağlı kuvvetler tarafından toplu şekilde öldürülmesi olayıdır.
HOCALI KATLİAMI ANMA SÖZLERİ NELERDİR?
- ”Hocalı’da akan kandı, sustunuz! Zaten ya Fransız, ya ermeni ya da Rus’tunuz!”
- ”Basta Hocalı katliamı ve ülkesi uğruna canlarını veren değerli şehit kardeşlerimizi unutmadık.”
- ”Hocalı katliamı bir insanlık suçudur. Katliamın 26. yılında Azerbaycan’ın yanındayız.”
- ”Hocalı katliamı ”Yaranın üstü kabuk bağlar, kan durur ya, benim yaram 26 yıldır hâlâ kanıyor.”
- ”9 yaşındaki kız çocuğunun nefes aldığını fark edilince yanan ocağa diri diri atıldığı yerdi Hocalı! Unutma!”
- ”Hocalı Katliamı Dağlık Karabağ’ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliamıdır.” (İnsan Hakları İz. Örg)
- ”Cevanlara kıydılar,Tanklar alta koydular, kanım içip durdular , Ağla karanfil Azerbaycan unutma unutturma!”
- ”Analar oğulsuz kalamadı, kadınlar dul kalamadı, çocuklar yetim kalamadı, Hepsi öldürüldüler… Bu zulme sessiz kalma.”
- ”Azeri kardeşlerimin acısının bizim acımız olduğunu hatırlatıyor, Hocalı şehitlerimizi bir kez daha rahmetle anıyoruz.”
- ”Hocalı soykırımında 106‘sı kadın, 63’ü çocuk olmak üzere 613 kardeşimiz şehit edildi. 487 soydaşımız ağır yaralandı,bin 275’i de rehin alındı. Hepimiz Hocalı’nın yasını tutuyoruz.”
- ”Uluslararası toplumdan 26 Şubat 1992’de Hocalı’da yaşanan bu insanlık dışı hukuksuzluk karşısında yaşanan olayları kınar şehitlerimizi anarım.”
- ”Açın tarihe bakın.Dünyaya medeniyet öğretmiş Türklerin katliamı mı olmuş?Katliam görmek isteyen dönsün Hocalı’ya baksın.”
- ”Türkiye olarak, Hocalı’daki bu insanlık dışı katliamın acısını her zaman yüreğimizde hissediyor, Azerbaycanlı kardeşlerimizin acılarını paylaşıyoruz.”
- ”Sözde ermeni soykırımı diye ağlayan zırlayan şerefsizlerin yaptıkları unutulmaz. Hocalı Katliamı Mekanları Cennet Olsun..”
- ”Her fırsatta Ermeni iddialarının propagandasını yapmayı sürdüren Batı dünyasının, 20. yüzyılın en vahşi katliamlarından biri olan Hocalı soykırımını kınıyorum.”
- ”Unutmadık, unutturmayacağız! Çeyrek asır önce Ermeni çetelerce gerçekleştirilen Hocalı Katliamı’nı nefretle kınıyoruz.”
- ”Hocalı kuşatmasından kaçamayan Azeriler, belki de yakın tarihin gördüğü en acımasız, en vahşi katliamlardan birine maruz kaldılar… Hocalı soykırımını kınıyoruz.”
- ”Azeri yurdu Hocalı’da, 26 yıl önce Ermeni çeteler tarafından gerçekleştirilen katliamı bir kez daha nefretle kınıyorum. Unutmadık, unutturmayacağız!”
HOCALI KATLİAMI MESAJLARI NELERDİR?
- "Azerbaycanlı kardeşlerimizin 28 yıl önce Hocalı’da maruz kaldıkları katliamın acısını derinden paylaşıyoruz. Bu trajedide hayatını kaybedenlere Allah’tan rahmet diliyor, tüm Azerbaycan halkına en samimi başsağlığı dileklerimizi bir kez daha sunuyoruz."
- "Halka yöneltilen bu saldırganlık ve Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarını işgali neticesinde bir milyondan fazla Azerbaycanlı yurtlarından edildive kendi vatanlarında mülteci hayatı yaşamaya mahkum bırakıldı. Bu trajedide hayatını kaybedenlere Allah'tan rahmet diliyor, tüm Azerbaycanlı kardeşlerimize taziyelerimizi sunuyoruz."
- "Bu katliamı ve Azerbaycan topraklarının yıllardan beri devam eden işgalini şiddetle kınıyoruz"
- "Azerbaycan'ın sorunu, Türkiye'nin sorunudur. Yaşadıkları acıyı paylaşıyoruz. Türkiye olarak her zaman Azerbaycan ile dayanışma içinde olmaya devam edeceğiz"
- "Azerbaycanlı kardeşlerimizin 28 yıl önce Hocalı'da maruz kaldıkları katliamın acısını derinden paylaşıyoruz. Bu trajedide hayatını kaybedenlere Allah'tan rahmet diliyor, tüm Azerbaycan halkına en samimi başsağlığı dileklerimizi bir kez daha sunuyoruz."
Sivil halka yöneltilen bu insanlık dışı saldırı dahil, Azerbaycan topraklarının işgali neticesinde, bir milyondan fazla Azerbaycanlı evlerini terk etmek zorunda kalmış olup kendi ülkelerinde mülteci olarak yaşamaktadır. Halen, Azerbaycan topraklarının yüzde yirmisi işgal altındadır. Bu katliamı ve Azerbaycan topraklarının yıllardan beri devam eden işgalini şiddetle kınıyoruz.
"Hocalı bir soykırım ve katliamdır. Bütün dünya bunu kabul edene kadar Türkiye ve Azerbaycan olarak mücadelemizi sürdüreceğiz."
" Bu müessif hadisenin yıl dönümünde Hocalı Katliamı'nı bir kez daha tel'in ediyor, bu hadisede hayatını kaybeden Azerbaycanlı kardeşlerime Allah'tan rahmet diliyorum. Bu vesileyle uluslararası camiayı Hocalı Katliamı'na ve acı sonuçlarına karşı duyarlı olmaya davet ediyorum."
Dışişleri Bakanlığından Hocalı Katliamı açıklaması
HOCALI KATLİAMI ŞİİRLERİ NELERDİR?
Hocalı Katliamı
Doksan iki şubatı ayın yirmi altısı
Şafakla beliriyor Ermeni karaltısı
Günahsız sivillerin silahıdır baltası
Bu esaret kalkacak size gelecek sıra
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Oturmuş düşünürken bahtı kara Hocalı
Kurşuna dizildiler çocuk, gençli, kocalı
Vahşetin vahşileri andırıyor deccalı
Esir düşmüş Karabağ sargı tutmuyor yara
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Ana karnını deşip sabileri yüzerek
Emeline ulaştı başlarını ezerek
Öç almışlar soyumdan kanlarında yüzerek
Köşede siner köpek başı gelince dara
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Ortağıyız de hele Ermeni’yiz der iken
Taşarsa boğulursun içimizden biriken
Kendine gel destekçi daha fırsat var iken
Birleşmiş milletlerin dışı ak içi kara
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Ulu çınarın dalı sınırları yırtıyor
Katillerin katlini yandaşları örtüyor
Gönlümde Azerbaycan dünyaları tartıyor
Tek millet iki devlet Bakü ile Ankara
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Soykırımdan bahseder yaptığına bakmadan
Yıkılmayız bilir ki bu birliği yıkmadan
Uyuttular uyuduk milleti ayıkmadan
Nifak tohumu saçtı Türk’ün olduğu yere
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Kahramanmaraşlıyım madalyalı tek şehir
Fransa’nın döşünde sindirmediği zehir
Gâvur gâvurluk eder Müslümanlara kahır
Büyük birlikteliği özlemiştir yer küre
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
On üçünden çocuğu çivileyip yüzerken
Kanında mı donmadı günlüğüne yazarken
Tek olmaya ant içtik ayrılıklar üzerken
Hesabı sorulacak ölsem bile bin kere
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Dünya bunu bilsin ki sınırlar çizilecek
Karabağ’da kol kola hilalle gezilecek
Bunca adaletsizlik birlikte çözülecek
Ağlamam şehitlere yürüyüşleri yâre
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Kalender’in kardeşi ayni kanı taşıyor
Ermeni’nin ettiği boylarını aşıyor
Soy kırıyor köpekler kör yarayı kaşıyor
Türk’tür öyle olacak Türk yurdudur o yöre
Ermeni’yiz diyenler ses vermiyor bu ara
Haşim Kalender
HOCALI KATLİAMI
Doksan iki yılının yirmi altı şubatı
Herkes tatlı uykuda hava ayaz mı ayaz
Kudurmuş ermeniler yaşattı fecaati
Tarih bunu es geçme kara bir sayfaya yaz
Gözü dönmüş caniler atmadan daha şafak
Ellerinde silahla kapılara dayandı
Yıllarca düşünülüp planlanan korkunç fak
Bu kan emicilerde artık ayan beyandı
İblisin uşakları yoksundu merhametten
Feryat figan ederek koştular sağa sola
Yerlerde sürüklerken iz yoktu nedametten
Demediler yazıktır bu kadın bu da bala
Gebelerin karnından bebeğini aldılar
Kimini evlerinde yaktılar diri diri
Kızları telef edip ümidini çaldılar
Olmadı kabirleri isimsizdi herbiri
Dünya hiç aldırmadı sessiz kaldı vahşete
Soykırım tellalları kulakları sağırdı
Dilleri de lal oldu göz yumdular dehşete
Hunharca saldırının vebali çok ağırdı
İçimizde yaradır Hocalı katliamı
Ne yazık ki bir günde şehit oldu onca can
Unutamayız asla yaşanan bu dramı
İki devlet bir millet kardeşim Azerbaycan
NİLÜFER SARP
Ayrılık ve Hocalı Katliamı
Yavrusunun yeri ana kucağı,
Hocalı’da zorla çekip aldılar.
Evlatların yurdu baba ocağı,
Katliamla öksüz, yetim kaldılar...
Müslümanım, Türküm, ulu çınarım!
Yanarım da Karabağ’a yanarım.
Hocalı’yı yangınımla anarım.
Ayrı düştük parça parça böldüler!
Ayrı dala bir kökten gıda yürür.
Dallar büyür beden heybetli durur.
Bedenden ayrılan dal çabuk kurur.
Kökten ayrılanlar bir bir soldular...
26 ŞUBAT 1992 HOCALI KATLİAMI
Kadın erkek katletti, gözü dönmüş katiller,
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı.
Ermeni Rus bir olup Türk’ün canına kıydı
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı.
Şeytanlar susup tutar ermeni ye dilini,
İnsanlık utanmadı seyretti kan gölünü,
Katına alır Allah Türkmen şehit gülünü,
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı.
Duyanın kanı dondu sabrı boyundan taştı,
Bu kıyım hiç bir dine sığmayacak zor işti,
Altı yüz on üç canım toprağa bu gün düştü,
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı. ARİF BARAN (ARİFCE)
Allah Rahmet Eylesin, katlolan onca cana,
Utansın insan olan, insan da demem buna
Ahrette gör cezanı, ateşte yana yana,
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı.
Dünya duymadı hadi, peki ya biz duyduk mu ?
Özgür oldu Karabağ, komşu bile saydık mı ?
Bir tane Ermeni’nin, tek kılına değdik mi ?
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı.
Vicdanımız var ise, canlar orada yatar,
Öz kardeşi iken biz, olduk üveyden beter,
Kimse bilmese bile, bu ayıp bize yeter,
Unutmam Hocalı’da yapılan soykırımı
ERDAL SARIGÖZ (ERDAL 1745)
HOCALI KATLİAMI NE ZAMAN OLDU?
Hocalı Katliamı 26 Şubat 1992’de oldu.
1992'de ocak ayının başlarından itibaren elektrik verilmeyen Hocalı'nın savunması sadece hafif silahlara sahip yerel savunma güçleri ve az sayıdaki milli ordu askerinden ibaretti. 25 Şubat 1992'den itibaren Hocalı'ya üç koldan saldırıya başlayan Ermeniler, Sovyet Rus ordusunun 366. motorize alayının bütün araçlarını kullanarak şehri iki saat boyunca top ve tank ateşine tuttu. Saldırıdan bir gün sonra ise hafızalardan yıllarca silinmeyecek "Hocalı Katliamı" yapıldı.
Resmi verilere göre, Hocalı Katliamı'nda savunmasız durumdaki 106'sı kadın, 70'i yaşlı, 63'ü çocuk olmak üzere 613 Azerbaycan vatandaşı hayatını kaybetti. Katliamdan 487 kişi ağır yaralı olarak kurtuldu, Ermeni güçleri, bin 275 kişiyi esir aldı, bunların 150'sinden bugüne kadar haber alınamadı.
HOCALI KATLİAMINDA NELER YAŞANDI?
Ermeni güçleri 1992 yılının 25 Şubatı 26 Şubat'ta bağlayan gecede bölgedeki 366. Alayın da desteği ile önce giriş ve çıkışını kapadığı Hocalı kasabasında, Azeri resmî kaynaklarına göre, 83 çocuk, 106 kadın ve 70'ten fazla yaşlı dahil olmak üzere toplam 613 sakin öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1275 kişi ise rehin alınmış ve 150 kişi ise kaybolmuştur. Cesetler üzerinde yapılan incelemelerde cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. Hamile kadınlar ve çocukların da maruz kaldığı tespit edilmiştir.
Eski ASALA eylemcilerinden Monte Melkonyan, Hocalı'ya yakın bölgede Ermeni askeri birliklere komutanlık yapmış ve katliamdan bir gün sonra Hocalı çevresinde gördüklerini günlüğünde anlatmıştır. Melkonyan'ın ölümünden sonra, Markar Melkonyan kardeşinin günlüğünü Benim Kadeşimin Yolu (My Brother's Road) başlığıyla ABD'de çıkardığı kitapta Hocalı Katliamı'nı şöyle tasvir ediyor :
Bir gece önce akşam 11 civarında, 2.000 Ermeni savaşçısı, Hocalı'nın üç tarafındaki yüksekliklerden ilerleyerek, kasaba sakinlerini doğudakı açılışa doğru sıkıştırmışlar. 26 Şubat sabahına kadar mülteciler Dağlık Karabağ'ın doğu yüksekliklerine ulaşmış ve aşağıdaki Azeri kenti olan Ağdam'a doğru inmeye başlamışlar. Buradaki tepeciklerde yerleşen sivilleri güvenli arazide takip eden Dağlık Karabağ askerleri onlara ulaşmışlar. Mülteci kadın Reise Aslanova İnsan Hakları İzleme Örgütüne verdiği açıklamada "Onlar sürekli ateş ediyorlardı" diye konuşmuştu. Arabo'nun savaşçıları daha sonra uzun zaman kalçalarında taşıdıkları bıçakları kınlarından çıkartarak bıçaklamaya başlamışlar.
Şu anda yalnız kuru çimenden esen rüzgarın sesi ıslık çalıyordu, ve ceset kokusunu uçurması için bu rüzgar henüz erkendi.
Monte üzerinde kadınların ve çocukların kırılmış kuklalar gibi saçıldığı çimene eğilerek "Disiplin yok" diye fısıldadı. O bu günün önemini anlıyordu: bu gün Sumgayıt Pogromunun dördüncü yıldönümüne yaklaşıyordu. Hocalı stratejik bir amaç olmasından başka aynı zamanda bir öç alma eylemiydi.
Bugünkü Ermenistan cumhurbaşkanı ve savaş süresinde Karabağ'da Ermeni güçlerine kumandanlık yapmış Serj Sarkisyan'ın İngiliz araştırmacısı ve yazarı Thomas De Waal'a söylediklerine göre:
Hocalıdan önce, Azerbaycanlılar bizim şaka yaptığımızı sanıyordu, Ermenilerin sivil topluma karşı el kaldırmayacaklarını sanıyorlardı. Biz bunu (stereotipi) kırmayı başardık. Ve olay işte bu. Ayni zamanda o delikanlıların arasında Bakü'den ve Sumgayıt'tan kaçanlarında olmasını anlamalıyız.
Ermenistan Maslahatgüzar'ı Movses Abelyan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na Ermenistan Dış İşleri Bakanlığı tarafından takdim ettiği mektupda, Azerbaycan'ın olayı "utanmazcasına kullandığını" söylemiştir. Abelyan, eski Azerbaycan cumhurbaşkanı Ayaz Mutallibov'un Çek gazeteci Dana Mazalova ile yaptığı ve 2 Nisan 1992'de Rusya'nın Nezavisimaya Gazeta gazetesinde yayımlanan röportaja dayanarak, sivillerin kaçışını kolaylaştırmak amacıyla Karabağ'daki Ermenilerin açmış olduğu dağ geçidinden yerli halkın kaçışının Azerbaycan Halk Cephesi militanları tarafından önlendiğini savunmuştur. Ayrıca Abelyan, Ermenilerin Azeri sivillere beyaz bayrak ile kasabayı terk etme çağrısında bulunduğunu söyleyen bir Azeri kadınının sözünden alıntı yapan İnsan Hakları İzleme Örgütü Helsinki Watch bölümünün Eylül 1992 raporuna dayanarak, gerçekten Azeri militanlarının kaçmaya çalışanları vurduğunu yazmıştır.
Daha sonraki röportajlarda Mutallibov, Ermenileri kendi sözlerini bariz şekilde yanlış yorumlaması gerekçesiyle suçlamış ve sadece, "Azerbaycan Halk Cephesi Hocalı katliamının sonuçlarını kendi siyasi çıkarlarına kullandı" diye söylediğini vurgulamıştır.
İlaveten, İnsan Hakları İzleme Örgütü İcra Direktörü, sivil ölümlere Karabağ Ermeni güçlerinin doğrudan sorumlu olduğunu, hem kendi raporu hem de Memorial'ın raporunun Azeri güçlerin sivillerin kaçışını engellediğine ve sivillere ateş açtığına dair argümanı destekleyen herhangi delilin içermediğini ifade etmiştir.
HOCALI NEREDE?
Hocalı Katliamı, Karabağ Savaşı sırasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan'a bağlı kuvvetler tarafından toplu şekilde öldürülmesi olayıdır.
DÜNYA HOCALI KATLİAMINA NE DEDİ?
İnsan Hakları İzleme Örgütü olayı Dağlık Karabağ Savaşı içerisinde yapılan en büyük katliam olarak nitelemiştir. Azerbaycan Parlamentosu 1994'te Hocalı'da yaşanan katliamı "soykırım" olduğunu ilan etti.
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi'nin 31 üyesi (12 Türkiye, 8 Azerbaycan, 3 Birleşik Krallık, 2 Arnavutluk, 1 Bulgaristan, 1 Lüksemburg, 1 Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, 1 Kuzey Makedonya, 1 Norveç, 1 Polonya) tarafından imzalanan, Ermeniler tüm Hocalıları öldürdüler ve tüm şehri harap ettiler ifadesinin de yer alan ve 19. yüzyılın başlarından beri Ermenistan tarafından Azerilere karşı işlenen soykırım olarak tanınmaya adım atılması gerektiğini bütün parlamento üyelere söyleyen 324 nolu bildiri yayımladı.
2009 Şubat'ında Kaliforniya Eyalet Alt Senatosu'nun üyesi Felipe Fuentes, Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e yazdığı mektupda Hocalı olaylarını Azeri katliamı şeklinde nitelendirerek, kurbanların ailelerine başsağlığını sunmuştur.
Cumhuriyet Senatosu (Meksika), 2011'de Hocalı olaylarını soykırım olarak tanımıştır.