Sosyal medyada ve normal günlük hayatımızda sıklıkla karşımıza çıkan ironi kelimesinin anlamı merak edilmektedir. Peki İroni ne demek? Tüm merak edilenler haberimizde.
İRONİ NE DEMEK?
İroni, çoğu kez bazı tanımların ötesine geçmektedir. Yani, ''bir vaziyetin, göründüğünden veya olması gerektiğinden değişik biçimlerde olması veya netice kazanması'' şeklinde tanımlanabilmektedir. Örnek olarak; meyve almak amacı ile markete giden birisi, pek çok şey almasına rağmen meyve almayı unutur. Bu vaziyet tam olarak, ironi içeren bir vaziyettir. Çünkü kişi amacından sapmış olarak, almak istediği şeyin dışında her şeyi almıştır. Bu örnek, ironinin daha iyi kavranmasına yardımcı olacak bir örnektir.
İRONİ NASIL YAPILIR?
Aslına bakarsanız, ironi yapmak için karşılaştığınız duruma uygun bir şeyler söylemeniz ve muhatabınızı açıkça iğnelemek istemeniz gerekmektedir. Tabi bu sözel ironide geçerlidir.
Örneğin; bir arkadaşınızın evine gittiniz ve davet edildiğiniz halde evin çok pis olduğunu gördünüz. İşte böyle bir durumda; “iyi ki de sürpriz yapmaya kalkışmamışım, yoksa senin pis olduğunu düşünürdüm” diyebilirsiniz. Veya “evin de bal dök yala dedirtecek kadar temiz” gibi cümlelerle ironi yapabilirsiniz.
Nasıl ironi yapılır sorusuna daha saysız farklı örnek verilebilir.
Misal; fazlasıyla küçük harflerle konuşan kişilere “biraz daha sessiz konuş, insanlar rahatsız olacak” diyebilirsiniz.
Veya arabasına bindiğiniz ve trafik kurallarına hiç uymadığını gördüğünüz arkadaşınıza “kendimi trafikte ilk kez bu kadar güvenli hissediyorum, şoförlüğün baya iyiymiş” gibi sözler edebilirsiniz.
İşin özü; anlatmak istediğiniz şeyin tam tersini söyleyerek ironi yapabilirsiniz.
İRONİ ÖRNEKLERİ NELERDİR?
- Gece boyu durmadan yemek yemeyi sürdüren birine “Biraz daha yemek ister misin, bugün pek iştahın yok, aç kaldın” demek.
- Buluşmaya geç kalan birine “Yine erkencisin” demek.
- Somurtan ve surat asan birine “Yüzünde güller açıyor, keyfin yerinde” demek.
- Muhteşem bir fikrim var diyerek size gelen ve saçma bir fikir anlatan birine "Vay! Hayatımda duyduğum en zekice iş fikri" demek.
Bu kavram akıllarınızda netleşmişse yakın bir kavram olan parodi ile devam etmek uygun olabilir.
İRONİ HAKKINDA
Söylenen ya da yapılan eylem, ciddi görüntüsü altında, karşıt söylenceyi ya da eylemi, çelişki noktasına çekmeyi hedefler. Mizahdan farkı olarak, ironi daha eleştirel yaklaşır.
İroni mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenenin altını, dolaylı çizer. Sokrates'in diyalog yöntemi iki aşamadan oluşur. Birincisi ironidir. Sokrates, muhatabının kesin doğru olduğunu düşündüğü bilgileriyle ilgili çeşitli sorular sorarak bu bilgilerin gerçekte tartışmaya açık olduğunu kanıtlar. İkinci aşama ise maiotiktir.
Sokrates bu aşamada yine ustaca sorduğu sorularla muhatabının zihninde doğuştan var olduğunu düşündüğü gizli bilgileri ortaya çıkarır. Türk Dil Kurumu ise 2005 basımı sözlükte madde başı olarak yer verdiği “İroni” kelimesine; Gülmece, söylenen sözün tersini kastederek kişiyle veya olayla alay etme anlamlarını vermiştir.
İroni söylediğiniz bir düşüncenin aslında aksini çağrıştırmaktır. Gerçek ile çelişkili bir ifade olmakla birlikte , söylenilenin aksini ön plana çıkartır. Örnek olarak bir arkadaşınızın evine gittiniz ve evin pis olduğunu düşünüyor ve ekliyorsunuz ; ” Evin bal dök yala “. İşte bu basit bir ironidir. Aslında evin pis olduğunu düşündüğünüzü ve arkadaşınızı da bu yönde düşündürtmek için ters anlamlı bir cümle kuruyorsunuz.
İroni mizahta da oldukça kullanılır. Toplum içinde kullanımı anlık zeka ve vücut dili tecrübesi getirir, zira kişilere geçirmesi bazen kolay olmayabilir. İnsanlar demek istediğinizi anlamaz ve cümlenin kendi anlamına takılırlarsa , zaman sizin için bir kaç saniye durabilir. Bir de ekleyelim , ironi tabiki eski yunancadan gelen bir kelimedir . “eironeía”.
Sokrates‘in diyalog yöntemi iki aşamadan oluşur. Birincisi ironidir. Sokrates, muhatabının kesin doğru olduğunu düşündüğü bilgileriyle ilgili çeşitli sorular sorarak bu bilgilerin gerçekte tartışmaya açık olduğunu kanıtlar. İkinci aşama ise maiotiktir. Sokrates bu aşamada yine ustaca sorduğu sorularla muhatabının zihninde doğuştan var olduğunu düşündüğü gizli bilgileri ortaya çıkarır.
EDEBİYATTA İRONİ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Edebiyat alanında temel olarak 3 farklı ironi çeşidi vardır. Bunlar; sözlü ironi, durum ironisi ve dramatik ironidir.
Sözlü ironi; hepimizin bildiği ve günlük hayatta sıklıkla kullanılan söylenilen şeyin tersinin ima edilmesi durumudur. Alaycılıkla karıştırılsa da ikisinin arasında fark vardır. Diyelim ki yükseklik korkusu olan bir karakter hakkında okuyoruz.
Hikayede, erkek arkadaşı sıcak hava balonu yolculuğu için iki biletle ona sürpriz yapar. Kız da sürpriz karşısında “bu yolculuk için can atıyorum” diyerek ironi yapar.
Başka bir örnekte, bir yazar yeni kitabı üzerinde çalışmaktadır ve eser komedi türündedir. Günler yağmurlu ve kara bulutlar ile geçmektedir ve bu durum onun modunu düşürmektedir. Bir sabah uyandığında penceresini açar ve dışarıdaki kara bulutları görüp şöyle der: “Ne harika, yağmurlu bir gün daha!”
Seyirci, karakterlerin gerçekte ne olduğunu anlayıp anlamayacağı için beklediğinden, bu belirsizlik veya mizah yaratır.
Seyircilerin beklentilerini, umutlarını veya korkularını arttırır, ancak komedi etkisi için de kullanılabilir.
Örneğin William Shakespeare imzalı Macbeth’de, Macbeth Duncan’a sadık görünürken aslında onu öldürmeyi planlamaktadır. Duncan, Macbeth’in planlarından bihaberken seyirci ne olacağının farkındadır.
George Orwell’ın Hayvan Çiftliği de dramatik ironiyi kullanmaktadır. Kitap boyunca okuyucu, karakterlerin farkında olmadığı birçok önemli gerçeği bilir. Hayvanlar Boxer’ın hastaneye gönderildiğine inanırlarken okuyucu domuzların onu mezbahaya sattığını ve parayı viski almak için kullandıklarını bilmektedir.
Kısacası dramatik ironi hem komedi hem de trajedide güzel bir yere sahiptir.
Genellikle, bu örnekler bir tür çelişki ve belirli bir şok seviyesini içerir.
Frank Baum’un Muhteşem Oz Büyücüsü tam bir durumsal ironi örneğidir. Dorothy ve arkadaşları, ihtiyaç duydukları şeyi elde etmelerine yardımcı olmak için dış güçlerin peşindelerken her biri aslında ihtiyaç duyduğu şeye sahip olduğunu anlar.
Dorothy giydiği ayakkabının onu eve getirebileceğini öğrenir. Korkuluk baştan beri akıllı olduğunu keşfeder. Tinman sonunda iyi bir kalbi olduğunu fark eder. Korkak Aslan da son derece cesur görünmektedir.