10 Kasım Atatürk'ü anma gününün gelmesiyle kadınlar seçme ve seçilme hakkı bir kez daha gündeme geldi. Gazim Mustafa Kemal Atatürk, dünyaya örnek olacak bir karara imza atarak kadınlara siyasi hayatta seçme ve seçilme hakkı tanınmasını sağladı. Karar sonrası kadınlar birçok konuda söz söyleme hakkı elde etti. Türkiye'de kadının siyasete ilk adımı böylelikle gerçekleşti. Peki Kadınlara seçme ve seçilme hakkı ne zaman verildi? Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkı ne zaman verildi?
TÜRKİYE'DE KADINLARA SEÇME VE SEÇİLME HAKKI NE ZAMAN VERİLDİ?
5 Aralık 1934'te (Her türlü oylamada ve tamamen) Türkiye'de kadınlara seçme - seçilme hakkı tanındı. Fransa'da 4 Ekim 1944'de yapılan yasa değişikliğiyle kadınlar seçme ve seçilme hakkını elde etti. 29 Nisan 1945'te ilk defa belediye seçimlerine katılan kadınlar 21 Ekim 1945'te de ilk defa parlamento seçimlerinde oy kullandılar. Türkiye, Fransa ve İtalya'dan 11 İsviçre'den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan ülke olarak tarihe geçti.
Son olarak 2015'te Suudi Arabistan'da kadınlar ilk kez oy kullanabildi.
SEÇME VE SEÇİLME HAKKI KOŞULLARI
Seçme hakkı konusunda iki önemli şart vardır. Bunlardan bir tanesi yurttaşlık, diğeri ise yaş şartıdır.
Seçim, ulusal egemenliğin seçtiği kişilerin iş başına gelmesi anlamını taşıdığı için ülkenin yurttaşlarının oy vermesi makul bir şarttır.
Seçme hakkının yaş ile ilgili olan kısmı ise seçmenlerin belli bir siyasal olgunluğa ulaşmış olmalarıyla ilgilidir. Siyasal olgunluk yaşı her ülkede farklılık göstermekle birlikte Türkiye’de 18 olarak belirlenmiştir. 18 yaşını doldurmuş her birey, seçme hakkını kullanmakta özgürdür.
Seçmen olabilmenin diğer koşulları arasında, kısıtlı ve kamu hizmetinden yasaklı olmamak ve seçmen kütüğüne yazılı olmak vardır.
Seçilebilme hakkında da belirli koşullar vardır. Aday olabilmenin esas koşulları, yurttaşlık, belli bir yaşı aşmış olmak, kamu hizmetinden kısıtlı olmamak şeklindedir.
İLK KADIN MUHTAR KİMDİR VE NE ZAMAN SEÇİLDİ?
Aydın'ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı oldu.
Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı ne zaman tanındı?
Türkiye’deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923’te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi ‘Kadınlar Halk Fırkası'nı kurma isteğiydi. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası’nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı.
1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme geldi ancak TBMM Genel Kurulu'nda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır bastı.
Gerekli yasal değişiklik 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanunu'nda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşti. Öneri, 5 Aralık 1934’te Meclis'te görüşüldü. Yapılan oylamada 317 üyeli Meclis'te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edildi.
KADINLARA SEÇME VE SEÇİLME HAKKI TANIYAN İLK ÜLKE HANGİSİDİR?
Anayasanın 10. ve 11. maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verildi. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)’nda 11 Aralık 1934’de yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlendi.
Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934’te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul’da Beyazıt Meydanı’nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt’tan Taksim’e bir yürüyüş düzenledi.
Kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM 5. Dönem Seçimleri 8 Şubat 1935'te yapıldı. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM'ye girdi. Ara seçimlerde bu sayı 18'e ulaştı. Böylece kadınlar TBMM’deki tüm milletvekillerinin (400) yüzde 4,5’ini oluşturdular.
KADINLARIN KATILDIĞI İLK BELEDİYE SEÇİMLERİ NE ZAMAN?
Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim’in 20’sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)’nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.
Kadınların belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkı 3 Nisan 1930'da Belediye Kanunu'nun kabul edilmesiyle tanındı.
DÜNYADA KADINLARA SEÇME VE SEÇİLME HAKKI
Yeni Zelanda'da kadınlara seçme hakkı 1893 yılında, seçilme hakkı 1918'de verildi.
Avustralya'da 1902 yılında kadınlar seçme hakkı kazandı.
Norveç 1913'te, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıdı.
Danimarka ve 1915'te kadınlara oy hakkı vermiştir.
Kanada'da (Quebec bölgesi hariç) kadınlar, 1917'de seçme ve 1920'de seçilme hakkı elde etti.
1917 yılında Rusya'da kadınlar seçme ve seçilme hakkı elde ettiler.
1918'de Avusturya, kadınlarına oy hakkı vermiştir.
30 Kasım 1918'de Almanya'da kadınların seçme ve seçilme hakkı verildi.
Amerika Birleşik Devletleri'nde 1920 yılında yürürlüğe giren anayasa değişikliği ile ülke genelinde kadınlara oy verme hakkı tanındı.
Fransa'da 4 Ekim 1944'de kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi.
İtalya, 1945 yılında kadınlara seçme ve seçilme hakkını tanıdı.
Japonya'da 1945 yılında kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildi.
Yunanistan'da kadınlara seçme ve seçilme hakkı 1949 yılında tanındı.
İsviçre'de 1971 yılında kadınlar seçme ve seçilme hakkına sahip oldu.
Finlandiya kadınlara oy hakkı veren ilk Avrupa ülkesi
Finlandiya, 1906'da kadınlara oy hakkı tanıyan ilk Avrupa ülkesi oldu. Kadınlar, İsveç ve Rusya yönetimi altında daha önce oy haklarını kullanmışlardı. Fakat 1906 kararında, kadınlara meclis seçimlerine katılma ve oy vermek hakkı tanınmıştı.