Dokunulmazlık, ilişilmez, karışılmaz olma durumu, takip edilmez manalarına gelir. Anayasa ve uluslararası geleneklerin gereğince, kişilere tanınan ilişilmez durumu, ayrıcalığıdır. Anayasa gereğince milletvekillerine verilen bu hak, görevlerini kuşku ve korkudan uzak kalarak, böylelikle kamu işlerinde başarıya ulaşmalarını sağlamak amacıyla, kimi kişilere yasa ile tanınmış ayrıcalıktır.
Milletvekilli Yasama Dokunulmazlığı Nedir?
Milletvekili yasama dokunulmazlığı, seçimden sonra ya da önce bir suç işlediği iddia edilen milletvekilinin meclis kararı çıkmadıkça, sorguya çekilmemesi, tutuklanamaması ve yargılanamamasıdır. Yasama dokunulmazlığının temel amacı, milletvekilinin görevini her türlü kuşkudan uzak olarak yapmasını sağlamak ve suç işlediği düşüncesiyle görevinden geçici de olsa uzaklaşmasını önlemektir.
Yasama dokunulmazlığı, salt bir nitelik taşımaz, meclisin kararı ile kaldırılabilir. Meclisin hangi suçların işlenmesi durumunda dokunulmazlığı kaldıracağı, hangi suçların işlenmesi durumunda kaldıramayacağı Anayasa tarafından belirtilmiştir. Meclis takdir yetkisini kullanarak dokunulmazlığın amacını göz önünde bulundurması gerekir. Meclise geniş yetkiler veren Anayasa, yasama dokunulmazlığının kaldırılması durumunda da oy verecek milletvekillerinin her tür baskıdan uzak durarak oy kullanması gerektiği yönünde vurgu yapmıştır. Anayasa’nın 85/5 maddesinde; Anayasa sağlamak amacıyla siyasi parti gruplarınca, bu konu ile ilgili görüşme yapılmaz ve karar alınmaz kuralı getirtilmiştir.
Yasama dokunulmazlığı geçicidir. Milletvekilliğinin sone ermesi ile birlikte yasama dokunulmazlığı da son bulur. Milletvekilliği süresince zaman aşımı işlemez.
Yasama dokunulmazlığı bütün suçları kapsamaz. Bazı suçlar, dokunulmazlığın dışında tutulur. Anayasamıza göre, ağır suç gerektiren suçüstü anlarda, yetkili makamlar, durumu hemen meclise bildirmek şartı ile sorguya çekme, tutuklama ve yargılama işlemleri yapabilir.
Soruşturmanın seçimden önce başlamış olmak koşuluyla Anayasanın 14. maddesi kapsamına giren suçlar da, yasama dokunulmazlığı dışında yer alır. Bu suçlar kısaca devletin bütünlüğüne yönelik eylemler ile ilgili faaliyetlerdir. Bu durumda yetkili makam, durumu doğrudan Meclise bildirir. Meclis isterse, milletvekilinin tutukluluğunun ve kovuşturulmasının ertelenmesine karar verebilir. Yasama dokunulmazlığı, sadece ceza hükmünün yerine getirilmesine karşı milletvekilini koruduğuna göre, hukuk davaları ve icra takiplerinde bu koruma saf dışı kalır.
Milletvekili Dokunulmazlığı Nasıl Kaldırılır?
Son zamanlarda meclisi hareketlendiren, gündemde düşmeyen milletvekilli dokunulmazlığının kaldırılması aşamalarını bir araya getirdik. İşte, milletvekili dokunulmazlığının kaldırma süreci;
- Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki istemler, mahkemeler ya da savcılıklar tarafından Adalet Bakanlığına duyurulur.
- Adalet Bakanlığı da gerekçelerle birlikte durumu Başkanlığa, Başkanlık da Meclis Başkanlığına bildirir.
- Meclis Başkanlığı bu konuyu, Adalet ve Anayasa Komisyonları üyelerinden oluşan karma bir komisyona gönderir
- Karma komisyonda bir hazırlık komisyonu toplar.
- Hazırlık Komisyonu, dosyaları inceler, gerektiği taktirde milletvekillerini dinler ve en geç bir ay içinde hazırladığı raporu karma komisyona verir.
- Karma komisyon da birkaç ay içinde bu raporu görüştükten sonra, dokunulmazlığın kaldırılması ya da kovuşturmanın milletvekilliği ya da bakanlığı sıfatının sona ermesi ya da ertelenmesi ile ilgili karar alır.
- Karma Komisyon raporu, kovuşturmanın ertelenmesi yönünde ise rapor Meclis Genel Kurulunda okunur. On gün içinde yazılı olarak itiraza uğramaması halinde kesinleşir. İtiraz edilen rapor, Meclis Genel Kurulunda tekrardan görüşülerek karara bağlanır. Eğer rapor dokunulmazlığın kaldırılması yönünde ise Meclis Genel Kurulunda görüşülür ve karara bağlanır.
- Dokunulmazlığı kaldırılması istenilen milletvekilin, gerek komisyonda gerekse Genel Kurulda, kendisini savunma hakkına sahiptir.
- Meclis tarafından dokunulmazlığın kaldırılması kararı verilmesi durumunda, ilgili milletvekili ya da başka bir milletvekili, dokunulmazlığının kaldırılması kararı için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesine başvuru yapma süresi, kararın alındığı tarihten itibaren, yedi gündür. Anayasa Mahkemesi iptal istemi ise on beş gün içinde karara bağlanmaktadır.
Milletvekilli Dokunulmazlığı Kaldırılması Durumunda Bunlara Dikkat!
Dokunulmazlığın kaldırılması durumunda uyulması gereken ilkelerin ne içerdiği Anayasada belirtilmiştir. Anayasaya göre, hangi suçlarda dokunulmazlığın kaldırılması ise meclisin takdirine bırakılmıştır. Bunun da belirtelim, takdir hakkı olan meclisin, bu hakkı keyfi olarak kullanılacağı manasına gelmez. Meclis, bir milletvekilinin dokunulmazlığını kaldırırken özellikle, dokunulmazlık kaldırılması isteminin siyasi bir amacının olup olmadığını, ciddi bir suçlama ile karşı karşıya bulunup bulunmadığını incelemek, milletvekilinin şeref ve haysiyetini korumalıdır.
Anayasa Mahkemesi de yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına karşı yapılan başvuruları incelerken, yukarıdaki belirtilen nedenleri göz önünde alarak, bu ilkelere uyulmaması durumunu bir iptal nedeni olarak kabul edebilmektedir.
Milletvekili Dokunulmazlığının Kaldırılmasının Sonuçları Nelerdir?
Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması ne gibi sonuçlar doğurur? Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılmasıyla birlikte yaşanılacaklar aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili hakkında, adli kovuşturmanın aşamaları uygulanabilir. Başka bir deyişle dokunulmazlığı kaldırılan milletvekillerin diğer insanlardan bir farkı kalmaz. Bu durumda milletvekili sorguya çekilebilir, tutuklanabilir ve yargılanabilir.
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilli hakkında verilen ve seçilmeye engel olmayan mahkumiyet kararının yerine getirilmesi, milletvekilliğinin bitmesine kadar geride bırakılır.
- Milletvekilliği sona eren bir kimsenin, yeniden seçilmesi halinde, herhangi bir yaptırıma tabi olmadan ceza hükmünün yerine getirilmesine ya da ertelenmesine davam edilir.
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilinin, seçilmeye engel bir suçtan hüküm giymesi durumunda ise milletvekilliği düşer (madde 84)
- Yasama dokunulmazlığının kaldırılması, milletvekilliğinin sona ermesi anlamına gelmez. Milletvekili yasama çalışmalarına katılmaya devam eder.
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilleri, hangi fiilden yargılanacaklarsa, ancak onunla sınırlı olarak kovuşturma yapılabilir.
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilli, beraat etmesi durumunda başka bir işleme gerek kalmadan yeniden dokunulmazlığına kavuşur.