İslamiyet öncesinde Türklerde hükümdar öldüğünde, onun soyundan gelen bir kişinin tahta çıkmasını sağlayan sisteme veraset sistemi denilmektedir.
Türk Veraset Sistemi
Türkler, İslamiyet öncesinde veraset anlayışının yerine kut anlayışını benimsemişti. Tahta çıkma hakkının Tanrı tarafından atandığına inanılıyordu. Sahip olunan bu hak kan ile geçen bir güç olarak görülüyordu. Bu nedenle Hakan’ın soyundan gelen bütün herkesin tahta geçebilme hakkı vardı. Bir zaman sonra merkezi otorite sarılmaya başladı. İkili yönetim anlayışı, çıkan isyanlar, parçalanmalar olmaya başladı. Yani Osmanlı zamanından öncesinde veraset sistemi nedir diye sorulan soruya genel geçer bir kut anlayışının olduğunu söylemek mümkün.
Osmanlıda Veraset Sistemi
Osmanlı veraset sisteminden bahsedersek, Osmanlı döneminde İslamiyet öncesinde kut anlayışının merkezi otoriteyi sarsacağı tahmin ediliyordu. Şayet kut anlayışında, tanrının verdiği bu kana sahip olan amca, kuzen ve kardeşlerden her birine pay mevcuttu. Bu nedenden dolayı da Osmanlı Devleti, merkezi otoriteyi daha güçlü yapmak adına değişime giderek veraset sistemi üzerinde bir takım değişiklikler gerçekleştirdi.
Veraset Sisteminde Yaşanan Değişiklikler
Veraset sistemi, Osmanlı Devleti ile beraber şekillenmeye başlamıştır. Giderek daha fazla değişiklik gösteren veraset sisteminin en başında ülkenin bütün hanedan üyelerinin yönetme hakkına sahip olduğuna inanılıyordu. Ardından 1. Murat, ülkeyi yalnızca padişah ve oğullarının yöneteceği yönünde bir değişiklik yaptı.
Daha sonra Fatih Sultan Mehmet ise bu anlayış ile kardeşlerin arasında anlaşmazlıklar yaşandığı için ülkedeki otoritenin bozulacağını düşünmesinden dolayı kardeş katlinin yasal bir hal almasına sebep oldu ve ülke yalnızca padişahındır anlayışına geçildi. Son olarak tahta gelen 1.Ahmet, kardeşler arasında yaşanan sorunu halletmek amacıyla ailede en yaşlı ve en olgun olan kardeşin tahta geçme hakkını yasal hale getirerek kardeş katili olayını azaltmak istedi.
Bu sisteme ise Ekber ve erşed denilmektedir. Ancak getirilen bu sistem devletin yöneticilerinde yeterli tecrübeye sahip olmayan padişahların merkezi sisteme zarar vermesine, devletin düşüş yaşamasına ve yok olmasına neden oluyordu. Genel anlamda veraset anlayışı nedir sorusuna, ülkeyi yönetme ile sınırlı kalıp yoluna devam etmiş bir sistem cevabı verilebilir. Bununla beraber padişahların düşüncelerinin farklı oluşu devlet otoritesi bakımından devamlı yapılan değişikliklerle birlikte veraset sisteminin düzenli bir yapı olmadığının da bir kanıtıdır.
Veraset Sistemi Özellikleri Nelerdir?
Monarşinin en bilinen yönetim sistemi olarak veraset sistemi ön plana çıkmaktadır. Bu doğrultuda tahta çıkacak olan kişinin, hükümdar soyundan gelmesi gerekir. Yani göre etme yetkisi her daim aynı hanedan içerisinde kalır ve bu şekilde devam eder. Özellikle bu sebepten dolayı hanedan içerisinde kavga sayısı da Türk devletleri içerisinde her geçen zaman daha da artış göstermiştir. Özellikle kardeş arasında ciddi sorunlar yaşamış ve kardeş katli de ortaya çıkmıştır.
Osmanlı'da Veraset Sisteminin Amaçları Nelerdir?
Özellikle Osmanlı Devleti'nde veraset sistemi yüzyıllar boyunca devam etmiş en önemli yapılar içerisinde gelir. Önemli faydaları olması ile ve aynı zamanda ciddi anlamda zararlarının bulunduğunu da eklemek mümkün.
- Osmanlı'da veraset sisteminin temel amacı devletin devamlılığını sağlamaktır.
- Devlet yönetme yetkisini hanedana bırakmak ve uzun yıllar bunun devam etmesini sağlamaktır.
- Ülke topraklarının hanedan içerisinde ortak malı olarak görülmesini teşkil etmektir.
- Ülke içerisinde uzun yıllar istikrar ve düzen elde etmektir.
- Devletin başına eğitilmiş ve hanedan soyundan gelen birini getirmektir.
- Taht kavgalarını azaltmaktır.
Genel anlamda yukarıdaki sebeplerden dolayı özellikle Osmanlı Devleti'nde veraset sistemi önemli bir yere sahip. Ancak istikrar ya da taht kavgalarına azaltmak yerine zaman içerisinde daha fazla artış gösterdiğini söylemek mümkün.